Το Σχέδιο Δράσης του ΣΥΡΙΖΑ για την ΚΑΟ

[Κομπειλάδας]

Αυτό είναι το Σχέδιο Δράσης του ΣΥΡΙΖΑ για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (ΚΑΟ)

Το - εσωτερικό κείμενο - "Σχέδιο δράσης για την Κοινωνική Οικονομία" του ΣΥΡΙΖΑ παρουσιάζει σήμερα το enallaktikos.gr

Ο Γιάννης Δραγασάκης συγκρότησε μια ομάδα εργασίας με επικεφαλής τον Ελληνοκαναδό Γιάννη Ρεστάκη - με μεγάλη εμπειρία στο συνεργατικό κίνημα - ο οποίος ολοκλήρωσε και παρέδωσε αυτό το κείμενο που μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω.

Στελέχη του κινήματος της Αλληλέγγυας, Κοινωνικής και Συνεργατικής Οικονομίας, που μελέτησαν προσεκτικά αυτό το πολυσέλιδο κείμενο, σημειώνουν ότι, γενικώς, κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά, ωστόσο, είναι αρκετά θεωρητικό, δεν αποτυπώνει - αξιοποιεί την εφηρμοσμένη διεθνή και ευρωπαϊκή εμπειρία και δεν θέτει άμεσες και ρεαλιστικές προτεραιότητες για την ανάπτυξη του τρίτου - κοινωνικού τομέα της οικονομίας, ο οποίος αγγίζει πλέον το 10% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ.

Τα ίδια στελέχη - θα δημοσιεύσουμε σύντομα σχετικά κείμενα - παρατηρούν ότι δεν προτείνεται ένα ενιαίο θεσμικό και νομικό πλαίσιο αξιοποιώντας την ισπανική και κυρίως τη βάσκικη νομοθεσία και τις καινοτομίες του νέου νομοσχεδίου της Γαλλίας (πιστοποιεί υπό όρους μέχρι και εναλλακτικά νομίσματα), η οποία ίδρυσε κάτι σαν υφυπουργείο Κοινωνικής Οικονομίας .

Τέλος, αναφέρουν ότι δεν παρουσιάζεται κάποια πρόταση επανασχεδιασμού του ΕΣΠΑ, ώστε οι πόροι που αφορούν την Κοινωνική Οικονομία να μην κατευθύνονται σε ιδιώτες και να μην κατασπαταλούνται από το κράτος.


Αυτό είναι το Σχέδιο Δράσης του ΣΥΡΙΖΑ για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (ΚΑΟ)

Ζούμε, λοιπόν, και σήμερα μια ιστορική εποχή, που δεν χαρακτηρίζεται μόνο από την κρίση και την κατάρρευση ξεπερασμένων μοντέλων, αλλά ζούμε μια κρίση που τελικά θα γεννήσει και νέα μοντέλα και νέα υποδείγματα κοινωνικής οργάνωσης, όπως έγινε και στο παρελθόν.

Με την έννοια λοιπόν αυτή, είναι ευκαιρία να αναμετρηθούμε με τα ελλείμματα του παρελθόντος, να καλύψουμε αυτό το έλλειμμα εκσυγχρονισμού, μέσα όμως από την αντιμετώπιση του σύγχρονου κοινωνικού προβλήματος της ανεργίας, της κοινωνικής ασφάλισης και του κοινωνικού αποκλεισμού. Θα μπορούσε έτσι να διαμορφωθεί ένα νέο υπόδειγμα στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, που να συνδυάζει προωθημένες μορφές δημοκρατίας, κοινωνικής αυτενέργειας, κοινωνικής δικαιοσύνης πάνω σε μια ισχυρή βάση κοινών αγαθών, ένα υπόδειγμα κοινωνικοκεντρικό, που θα έδινε αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση στην κοινωνία, ελπίδα στο λαό, αισιοδοξία στη νέα γενιά.
Έτσι, η Ελλάδα από πειραματόζωο της λιτότητας και της καταστροφής θα μπορούσε να γίνει πεδίο εφαρμογής πρωτοπόρων ιδεών και πολιτικών, και το όφελος δεν θα ήταν μόνο για εμάς. Ο κόσμος θα αποκτούσε μια εστία ασφάλειας σε μια περιοχή ανασφάλειας και η «γερασμένη» Ευρώπη θα μπορούσε να ξανανιώσει μέσα από τη συμβίωση διαφορετικών αναπτυξιακών υποδειγμάτων στο εσωτερικό της.
Ας μην βιαστούν κάποιοι να πουν ότι αυτά είναι ουτοπίες, διότι υπάρχουν και ουτοπίες που είναι ρεαλιστικές. Είναι αυτές που η υλοποίησή τους εξαρτάται όχι από υπερφυσικές δυνάμεις, αλλά από την ενότητα και τη συλλογική δράση των απλών ανθρώπων στην Ευρώπη, στην Ελλάδα και στον κόσμο.
- Γιάννης Δραγασάκης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................................................................................ 4
I. ΘΕΣΜΙΚΕΣ - ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ...................................................................... 10
II. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΤΟΜΕΑΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ..... 19
III. ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ.................................................................................... 28
IV. ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΕ ΔΗΜΟΥΣ .......................................................................................... 35
V. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ.............................................................................. 36
V. ΑΜΕΣΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ .......................................................................... 42
VI. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΡΩΝ - ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ................................................................... 46
ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .......................................................................................... 51
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ......................................................................................................... 53

Μέλη της Ομάδας Εργασίας:
Θεανώ Φωτίου
Ιωάννης Μάργαρης
Πέτρος Λιναρδός
Ανδρέας Καρίτζης
Μαρία Καραμεσσίνη
Γιάννης Βάρκας
Γιώργος Σταμπούλης
Πέτρος Ρυλμόν

Σύμβουλοι
Σοφία Αδάμ
Κάρολος Καβουλάκος
Λουκάς Μπρέχας
Δημήτρης Κιτσικόπουλος

Σχολιαστές:
Χριστίνα Κονταξή
Βασίλης Τακτικός
Φώτης Βρότσης

Κύριος Συγγραφέας:
Γιάννης Ρεστάκης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ιστορική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ ανοίγει μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία για την προώθηση νέων μοντέλων για την οικονομική και κοινωνική μεταμόρφωση της χώρας. H Κοινωνική και Aλληλεγγυα Οικονομία (ΚΑΟ) έχει να παίξει κεντρικό ρόλο σε αυτή τη διαμόρφωση καθώς και για την αντιμετώπιση των δύσκολων προκλήσεων που βρίσκονται μπροστά, καθώς η κυβέρνηση επιδιώκει την οικονομική, κοινωνική και πολιτική ανάκαμψη από ένα σύστημα, και ένα οικονομικό μοντέλο, που έχει οδηγήσει την χώρα στο γκρεμό.

Το αποτέλεσμα αυτoύ του έργου έχει τεράστια σημασία όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για την Ευρώπη. Πρόκειται για μια ιστορική στιγμή, καθώς οι δυνάμεις για την πολιτική και οικονομική δημοκρατία έχoυν έναν ιστορικό ρόλο να διαδραματίσουν. Σε όλο τον κόσμο προοδευτικές δυνάμεις ψάχνουν για νέα μοντέλα, και ένα νέο όραμα πολιτικής οικονομίας που προωθεί την ευημερία των ανθρώπων και το κοινό καλό της κοινωνίας.

Στο πλαίσιο του προγράμματος Παραγωγικού Μετασχηματισμού του ΣΥΡΙΖΑ, ο τομέας της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας κατέχει έναν κεντρικό ρόλο. Το υπό διαβούλευση σχετικό προγραμματικό κείμενο αναφέρει " (...) άξονες παρέμβασης και οι συγκεκριμένες πολιτικές που θα ακολουθήσει η Κυβέρνηση της Αριστεράς, για τη στήριξη και διεύρυνση του τομέα της ΚΑΟ" (...) παρεμβάσεις που αφορούν την στήριξη των κινηματικών πρωτοβουλιών, αλλά και κεντρικές πολιτικές παρεμβάσεις που αφορούν το θεσμικό πλαίσιο και τη χρηματοδότηση. Η γενική στρατηγική αφορά την ανάπτυξη της ΚΑΟ σε όλους τους κλάδους και τομείς της οικονομίας, και την επίτευξη της ευρείας δικτύωσης των δομών αυτών προκειμένου να ενισχυθεί η βιωσιμότητά τους με κριτήριο πρωτίστως την κοινωνική τους χρησιμότητα στη βάση της κάλυψης αναγκών και όχι της κερδοφορίας"[1].

Μια τέτοια προτεραιότητα προϋποθέτει μια συστηματική και δομική ενσωμάτωση του τομέα της ΚΑΟ στο μετασχηματισμό του συνόλου της οικονομίας. Η ΚΑΟ στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσης δεν αφορά μόνο σε θέματα κοινωνικών υπηρεσιών ή μη κερδοσκοπικών οργανισμών στα οποία συχνά περιορίζεται στο δημόσιο διάλογο. Αυτό το πλαίσιο είναι σε σαφή ρήξη με τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις για την ΚΑΟ και τους τρόπους με τους οποίους οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις σχετίζονται με τον τομέα της ΚΑΟ και προωθούν δικές τους πολιτικές και στόχους.

Αλλά η προοπτική μας αμφισβητεί επίσης την παραδοσιακή αριστερή κρατικιστική απόψη όπου η ΚΑΟ γίνεται όργανο της κρατικής πολιτικής και ελέγχου. Για αυτό, προτείνουμε την ΚΑΟ ως ουσιαστικό και ισότιμο εταίρο με το κράτος στο πλαίσιο ενός «συνεργατικού κράτους», μιας μορφής διακυβέρνησης βασισμένης στην έννοια της «παραγωγικής δημοκρατίας» στην οποία οι πολίτες δεν είναι απλώς καταναλωτές και αντικείμενα της κρατικής πολιτικής, αλλά συμπαραγωγοί και κινητήρια δύναμη της κοινωνικής παραγωγής. Αυτές οι απόψεις περιγράφονται αναλυτικά στο έγγραφο «Public Policy for a Partner State, (Restakis, 2014).»

Ωστόσο, ενώ ο ακριβής ορισμός της ΚΑΟ συνεχίζει να αποτελεί πεδίο συζήτησης, κυρίως επειδή τα συστατικά της μέρη και οι ρόλοι τους διαρκώς εξελίσσονται, για τους σκοπούς του παρόντος Σχεδίου Δράσης αφήνουμε κατά μέρος μια λεπτομερή συζήτηση των σημείων διαμάχης σχετικά με την ακριβή φύση του τομέα και προχωράμε στις προτάσεις αντιμετωπίζοντας την ΚΑΟ ως έναν ενιαίο τομέα.

Συνοψίζοντας, μπορούμε να ορίσουμε την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, σύμφωνα με βασικά χαρακτηριστικά που αντανακλούν ένα πολύ ευρύ τμήμα της κοινής γνώμης, τόσο μεταξύ ακαδημαϊκών όσο και επαγγελματιών στην Ευρώπη και διεθνώς. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελούν επίσης τη βάση των περισσότερων δημόσιων πολιτικών και της νομοθεσίας που αφορούν στον τομέα διεθνώς. Ως εκ τούτου, θεωρούμε την Κοινωνική και Αλληλεγγύα Οικονομία ως τομέα που αποτελείται από αυτόνομους, μη-κρατικούς, συλλογικούς, κοινωνικούς οργανισμούς και δίκτυα των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι τα εξής:

§ Ο πρωταρχικός σκοπός τους είναι η επιδίωξη αμοιβαίων, συλλογικών και κοινωνικών στόχων
§ Προτιμούν συλλογικές μορφές οργάνωσης και δημοκρατικές μορφές λήψης αποφάσεων
§ Θέτουν προτεραιότητα σε κοινωνικούς και αλληλέγγυους στόχους έναντι της μεγιστοποίησης του κέρδους.

Σε γενικές γραμμές, η ΚΑΟ αποτελείται από ένα ευρύ φάσμα οργανωτικών τύπων και δικτύων, και περιλαμβάνει ομάδες όπως οι συνεταιρισμοί, οι μη κερδοσκοπικές (ΜΚΟ) οργανώσεις, οι κοινωνικές επιχειρήσεις, οι εθελοντικές οργανώσεις, τα φιλανθρωπικά ιδρύματα, και οι πολιτιστικές και ψυχαγωγικές ενώσεις. Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε τις άτυπες ομάδες και τα άτυπα δίκτυα που τα τελευταία χρόνια έχουν γεννηθεί, όπως τράπεζες χρόνου, ανταλλακτικά δίκτυα, αγορές τροφίμων χωρίς μεσάζοντες, κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία, συλλογικές κουζίνες, αυτοδιαχειριζόμενοι αγροί, οικοκοινότητες κ.ά.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα πολιτικά κόμματα, οι επαγγελματικές εμπορικές ενώσεις, και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως κολλέγια και πανεπιστήμια, δεν περιλαμβάνονται στον τομέα της ΚΑΟ. Επιπλέον, οι οργανώσεις αυτές αντιπροσωπεύουν ένα ευρύ φάσμα πολιτικών αξιών και κατευθύνσεων, μερικές από τις οποίες είναι σε άμεση αντίθεση (π.χ. κυνηγετικοί σύλλογοι έναντι ομάδων προστασίας άγριας ζωής). Η κοινωνική οικονομία, ενώ σίγουρα βασίζεται σε συλλογικές κοινωνικές αξίες, δεν ανήκει αποκλειστικά ούτε στην αριστερά ή ούτε στη δεξιά, και είναι λάθος να δώσουμε σε αυτήν μια ενιαία πολιτική ιδεολογία.

Η ΚΑΟ καταλαμβάνει μια θέση μεταξύ αφενός του κράτους και του δημόσιου τομέα και αφετέρου της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς. Eνώ η πρωταρχική οικονομική λειτουργία του κράτους και του δημόσιου τομέα είναι η αναδιανομή, και για την καπιταλιστική αγορά αντίστοιχα η παραγωγή του ιδιωτικού κέρδους, η βασική λειτουργία της ΚΑΟ είναι η αρχή της αμοιβαιότητας και της ανταποδοτικότητας για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών στη βάση της ισότητας και της δημοκρατικής συμμετοχής. Σε αντίθεση δε με την καπιταλιστική οικονομία, όπου το κεφάλαιο ελέγχει την εργασία, η ΚΑΟ αποτελείται από οργανώσεις στις οποίες το κεφάλαιο είναι υπό τον έλεγχο της εργασίας και της κοινωνίας..

Τέλος, τονίζουμε ότι, σε αντίθεση με ορισμένες κυρίαρχες αντιλήψεις περί κοινωνικής οικονομίας ως έναν καθορισμένο-οριοθετημένο τομέα, στο Σχέδιο Δράσης δίνουμε σημασία στην ΚΑΟ ως ένα μοντέλο οικονομικής οργάνωσης και πρακτικής ανταγωνιστικό στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, που έχει σημασία για να φανταστούμε εκ νέου τους σκοπούς, τη μορφή, τη λειτουργία και την πολιτική οικονομία της παραγωγής, της κατανάλωσης, και της άμεσης δημοκρατικής συμμετοχής ως σύνολο.

Αλλά η προώθηση των συνεταιριστικών μορφών επιχειρήσεων δεν είναι μόνο για τη δημιουργία ευκαιρίων εργασίας, καθώς και για την οικονομική και κοινωνική ανασυνγκρότηση. Είναι, επίσης για το πώς να αναπτυχθεί εκ νέου μια υγιή κοινωνία των πολιτών και των κοινωνικών δεσμών της αμοιβαιότητας που οι συνεταιρισμοί και οι άλλες επιχειρήσεις της ΚΑΟ καλλιεργούν. Η αμοιβαιότητα και η συνεργασία χτίζουν και επεκτείνουν το λεγόμενο κοινωνικό κεφάλαιο (social capital). Καπιταλιστικές επιχειρήσεις καταστρέφουν το κοινωνικό κεφάλαιο χωρίς να το αντικαθιστούν. Η οικοδόμηση του κοινωνικού κεφαλαίου μέσω της συνεργασίας είναι το θεμέλιο για ένα νέο είδος οικονομίας και για τις νοοτροπίες, δεξιότητες, και στόχους που θα τη στηρίξει. Αυτό επίσης, θα πρέπει να είναι κεντρικός στόχος μιας πολιτικής για την κοινωνική οικονομία.

Στην Ελλάδα, η συνεχιζόμενη κρίση έχει οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη της ΚΑΟ, μαζί με μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση του ρόλου και των μελλοντικών δυνατοτήτων. Για πολλούς, η ΚΑΟ αποτελεί ένα από τα λίγα φωτεινά σημεία στην πολιτική οικονομία της χώρας, με πολλούς νέους ανθρώπους και τμήματα περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων να βρίσκουν στην ΚΑΟ ένα μέσο για παραγωγική εργασία με νόημα, συχνά στην υπηρεσία των κοινοτήτων τους και την ευρύτερη κοινωνία σε στιγμές επείγουσας ανάγκης.

Αλλά, όπως θα συζητηθεί παρακάτω, η ΚΑΟ στην Ελλάδα είναι σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα ανάπτυξης σε σύγκριση με άλλες χώρες. Επιπλέον, συγκεκριμένες οργανωτικές μορφές που σχετίζονται με την ΚΑΟ έχουν υποστεί σοβαρή δυσφήμηση λόγω της διαφθοράς και πολυάριθμων σκανδάλων, όπως η ευρύτατα διαδεδομένη κατάχρηση των συνεταιρισμών, των ΜΚΟ, και άλλων φορέων της ΚΑΟ από τις κυβερνήσεις των τελευταίων ετών. Σ’ αυτό τό περιβάλλον, πολλές ΜΚΟ επίσης εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση και καταχράστηκαν δημόσιους πόρους. Τα φαινόμενα αυτά, με τη σειρά τους, έχουν δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα κυνισμού και διάσπασης στο εσωτερικό του ίδιου του τομέα της ΚΑΟ. Ο ρόλος του κράτους, και ο τρόπος με τον οποίο η ΚΑΟ μπορεί να αναπτυχθεί και να ρυθμιστεί στο μέλλον έχει κεντρική σημασία για την επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας.

Το Σχέδιο Δράσης που ακολουθεί περιγράφει συγκεκριμένες θεσμικές, νομοθετικές, χρηματοδοτικές και λοιπές πολιτικές πρωτοβουλίες που μπορεί να πάρει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με σκοπό να ενισχύσει τον τομέα της ΚΑΟ ως θεμελιώδες μέρος του Προγράμματος Παραγωγικού Μετασχηματισμού και Παραγωγικής Ανασυγκρότησης. Αυτές οι πρωτοβουλίες αντικατοπτρίζουν υπάρχουσες προτεραιότητες, όπως αυτές αναφέρονται σε σχετικά προγραμματικά κείμενα που έχουν τεθεί σε δημόσια διαβούλευση από την Επιτροπή Προγράμματος:

Αύξηση της υλικής παραγωγής και της προσφοράς υπηρεσιών και δημόσιων αγαθών για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών.
Αύξηση της παραγωγής και προσφοράς υπηρεσιών και προϊόντων για την υποκατάσταση των εισαγωγών και αύξηση εξαγωγών.
Προτεραιότητα στην ένταση εργασίας, και ειδικότερα στη διανοητική εργασία, για τη δημιουργία με ταχύ ρυθμό θέσεων εργασίας και αξιοποίησης του μορφωτικού επιπέδου του νέου εργατικού δυναμικού.
Ένταξη της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της ανασυγκρότησης των κοινωνικών υπηρεσιών στη στρατηγική αντιμετώπισης και άμβλυνσης της κλιματικής αλλαγής, και προστασίας των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος.
Ανάδειξη της κοινωνικής πρωτοβουλίας σε καθοριστικό παράγοντα του περιεχομένου και της δυναμικής της ανασυγκρότησης.
Ανάδειξη του σχεδιασμού με συμμετοχή εργαζομένων και πολιτών στη λήψη των αποφάσεων, και πολιτικών σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, για την υλοποίηση της ανασυγκρότησης.
Ανάπτυξη των θεσμικών εργαλείων για την προώθηση αφενός αυτόνομων και αυτοσυντηρούμενων οργανισμών της κοινωνικής οικονομίας, και αφετέρου του τομέα στο σύνολό του.
Ανάπτυξη των ερευνητικών και εκπαιδευτικών πόρων για την υποστήριξη και την επέκταση του ρόλου και της κοινωνικής λειτουργίας της ΚΑΟ.
Προώθηση πολιτικών και προγραμμάτων που αυξάνουν την έκταση και το ρόλο των συνεταιριστικών οργανώσεων και διαδικασιών.
Ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών συστημάτων και μοντέλων που υποστηρίζουν την ΚΑΟ.

....

[Petros]

στη σελίδα του σύριζα είναι πολύ καιρό τώρα αυτά τα «εσωτερικά κείμενα»
μάλιστα τα είχα κατεβάσει πριν κάνα τετράμηνο και είχα διαβάσει αρκετά, το θέμα είναι ότι αν δεν λυθεί το οικονομικό πρόβλημα ούτε τα μισά δεν το κόβω να υλοποιηθούν...