«Τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα δεν είναι χαράτσι»ΠΟΝΤΙΚΙ ART / ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ, Τρίτη, 28 Αυγούστου 2012, Γράφει η
Δώρα Αμαραντίδου
Μάθημα αρμόνιου, ηλεκτρικής κιθάρας, κλαρινέτου… Σε κάθε όργανο πατιούνται οι νότες Μι, Ρε, Σι. Αμέσως μετά μια ευγενική φωνή λέει: «
Μη ρε συ! Μην αγνοείς την αξία των τραγουδιστών, των μουσικών και των παραγωγών. GEA, αστικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός για τα συγγενικά δικαιώματα μουσικών, τραγουδιστών και παραγωγών. Η μουσική έχει αξία. Ας την εκτιμήσουμε μαζί». Αυτή η λιτή διαφήμιση, που εδώ και λίγο καιρό προβάλλεται στα ραδιοτηλεοπτικά Μέσα, ιντριγκάρει τους αποδέκτες της και δημιουργεί απορίες. Είναι μια καλή αφορμή για να καταλάβουμε τι σημαίνει «
συγγενικό δικαίωμα» στον χώρο της μουσικής, ποιοι το διεκδικούν, γιατί και με ποιο τρόπο. Πώς μπορεί ο καθένας από τη μεριά του να το σεβαστεί και, επί του πρακτέου, ποιοι επαγγελματίες μπορούν να βλάψουν – είτε συνειδητά είτε από αμέλεια– αυτό το δικαίωμα που έχουν χιλιάδες άνθρωποι στον πολιτιστικό τομέα. Η μουσική έχει σίγουρα αξία και μάλιστα μέγιστη για όλους, αλλά έχει και χρηματική αξία για εκείνους που την εκτελούν. Γιατί αυτή είναι η δουλειά τους και από αυτήν ζουν. Το κόστος, φυσικά, της μουσικής είναι το μήλον της έριδος μεταξύ χρηστών και δικαιούχων.
«Μη ρε συ!»Η
Δήμητρα Γαλάνη, εκτός από δημοφιλέστατη ερμηνεύτρια και δημιουργός, είναι και ενεργή ακτιβίστρια υπέρ των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών στον χώρο της μουσικής. Μας εξηγεί λοιπόν, ως πρόεδρος του GEA, γιατί ήταν αναγκαία η δημιουργία αυτού του νεοσύστατου μη κερδοσκοπικού οργανισμού.
Για τα πνευματικά δικαιώματα δημιουργών έχει γίνει ήδη πολύς λόγος. Πού αναφερόμαστε όταν μιλάμε για τα συγγενικά δικαιώματα τραγουδιστών, μουσικών και παραγωγών;Έχει γίνει όντως πολύς λόγος για τα θέματα της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά δεν έχει γίνει αντιληπτό ότι όταν μιλάμε για πνευματικά δικαιώματα εννοούμε πλέον και τα συγγενικά δικαιώματα των τραγουδιστών, μουσικών και παραγωγών τουλάχιστον όσον αφορά τη μουσική. Το δικαίωμα του δημιουργού αφορά τη δημιουργία αυτή καθ’ εαυτή, ενώ το συγγενικό δικαίωμα αφορά την ερμηνεία και την παραγωγή του έργου. Είναι μια λεπτή αλλά εξαιρετικά σημαντική διαφορά. Πρόκειται περί ξεχωριστών και αυτοτελών δικαιωμάτων που έχουν διαφορετικό αντικείμενο προστασίας. Δεν υπάρχει όμως λόγος να μπερδεύεται ο κόσμος. Άλλωστε ο ίδιος νόμος, ο
2121/93, μας καλύπτει όλους. Και βέβαια, έχουμε πολλά κοινά σημεία δράσης με τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης των συνθετών/στιχουργών (ΑΕΠΙ και ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ).»
Ποιες ανάγκες οδήγησαν στην ίδρυση του GEA;Ο GEA ιδρύθηκε το 2011 και αποτελεί αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία συλλογικής διαχείρισης και είσπραξης των συγγενικών δικαιωμάτων των καλλιτεχνών, τραγουδιστών, μουσικών και των παραγωγών. Μέχρι σήμερα στην Ελλάδα τα συγγενικά δικαιώματα εισέπρατταν μεμονωμένα οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί των παραγωγών υλικών φορέων ήχου ή ήχου και εικόνας
GRAMMO, των τραγουδιστών
ΕΡΑΤΩ και των μουσικών
ΑΠΟΛΛΩΝ. Οι τρεις αυτοί οργανισμοί ίδρυσαν έναν ενιαίο οργανισμό συλλογικής διαχείρισης συγγενικών δικαιωμάτων (
Ν.3905/2010) με σκοπό την ενιαία είσπραξη του δικαιώματος προς διευκόλυνση των χρηστών. Παράλληλα ο GEA θα αναπτύξει μια στρατηγική με σκοπό την εξοικείωση των χρηστών με το δικαίωμα, αλλά και την εμπεριστατωμένη ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με τα συγγενικά δικαιώματα γενικότερα. Ο οργανισμός αυτός ονομάζεται GEA από την ακροστιχίδα των διακριτικών τίτλων των ιδρυτικών μελών του/οργανισμών GRAMMO - ΕΡΑΤΩ - ΑΠΟΛΛΩΝ.
Ποιες αιτίες σάς ώθησαν στην πρώτη διαφημιστική καμπάνια σας;Το εξαιρετικά ευφυές μότο «
Μι Ρε Σι» που έφτιαξαν για μας ο Ευθύμης Φιλίππου και η Γιόλα Γύφτουλα, όπου οι νότες (Μι Ρε Σι) φτιάχνουν τη φράση/προτροπή να μην αγνοούμε τα δικαιώματα των μουσικών, τραγουδιστών και παραγωγών, έγινε και προωθείται από τον GEA σε μια προσπάθεια ενημέρωσης αλλά και - ας μου επιτραπεί ο όρος - εκπαίδευσης του κοινού σχετικά με τα δικαιώματα. Δυστυχώς στο παρελθόν από κακούς χειρισμούς και από έλλειψη σωστής ενημέρωσης και παιδείας έχει δοθεί η εντύπωση ότι τα πνευματικά/συγγενικά δικαιώματα είναι κάτι σαν «
χαράτσι», πράγμα εξαιρετικά λανθασμένο και μπορώ να πω άκρως επικίνδυνο για τη φιλοσοφία και την ουσία του δικαιώματος. Αυτό θα προσπαθήσουμε να αλλάξουμε και έτσι να δώσουμε να καταλάβουν οι χρήστες της μουσικής μας ότι δεν είμαστε απέναντί τους αλλά δίπλα τους. Αυτό θέλει πολλή δουλειά και πάνω απ’ όλα εσάς τους ανθρώπους της ενημέρωσης κοντά μας γιατί μας αφορά όλους. Είναι θέμα πολιτισμού η τήρηση των νόμων για τη προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας.
Κατά κύριο λόγο σε ποιους καταπατητές των δικαιωμάτων σας λέτε «Μη ρε συ»;Θα μου επιτρέψετε να μη χρησιμοποιήσω τον όρο «
καταπατητές» γιατί δεν θέλω να πιστεύω ότι υπάρχουν άνθρωποι που θα ήθελαν να καταπατήσουν τα δικαιώματα των αγαπημένων τους καλλιτεχνών. Το «
Μι Ρε Σι» έχει πρωτίστως εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
Αμοιβολόγιο συγγενικών δικαιωμάτωνMε πρωτοβουλία της προέδρου του GEA, Δήμητρας Γαλάνη, έχει σταλεί επιστολή σε όλους τους δήμους της χώρας με στόχο την ενημέρωση όλων όσοι χρησιμοποιούν μουσική δημοσίως για τα συγγενικά δικαιώματα και την υποχρέωση καταβολής αμοιβής στους Οργανισμούς των μουσικών, των ερμηνευτών και των παραγωγών μέσω του GEA.
Οι διάφορες κατηγορίες του αμοιβολογίου για την είσπραξη των συγγενικών δικαιωμάτων έχουν δημιουργηθεί με κριτήριο τη χρησιμότητα της μουσικής, λαμβανομένων υπ’ όψιν και άλλων κριτηρίων όπως το εμβαδόν του χώρου στον οποίο χρησιμοποιείται η μουσική. Για παράδειγμα, η χρήση μουσικής σε μία αποθήκη ή γραφείο έχει ως στόχο να καταστεί η εργασία πιο ευχάριστη για τους εργαζόμενους. Το ύψος της αμοιβής για τη χρήση της μουσικής σε ένα γραφείο είναι κατά πολύ μικρότερο απ’ ό,τι σε ένα εμπορικό κέντρο. Τα υψηλότερα κόστη συναντιούνται σε νυχτερινά κέντρα, μπαρ, καφετέριες, όπου η μουσική συνδέεται άμεσα με τη λειτουργία της ίδιας της επιχείρησης. Για παράδειγμα σε μπαρ ή κλαμπ με εμβαδόν έως 100 τ.μ. και διάρκεια λειτουργίας από 8 έως 12 μήνες τον χρόνο, το ποσοστό αμοιβής είναι 10% επί των ακαθαρίστων εσόδων τους και με ελάχιστο ποσό κατ’ έτος 3.000 ευρώ. Σε επιχειρήσεις, όπως εστιατόρια ή μπαρ θεάτρων - κινηματογράφων, όπου η μουσική δεν είναι απαραίτητη αλλά χρήσιμη, με εμβαδόν έως 100 τ.μ., το ποσό κατ’ έτος είναι εφάπαξ 100 ευρώ. Σε μετρό, ηλεκτρικό, λεωφορεία και τρένα είναι 0,01 ευρώ ανά εισιτήριο. Σε αεροδρόμια 1.000 ευρώ εφάπαξ ανά έτος. Σε κρουαζιερόπλοια 0,50 ευρώ ανά άτομο ανά διανυκτέρευση. Εξαιρούνται οι κάρτες και τα εισιτήρια πολυτέκνων, φοιτητών, στρατιωτών και ατόμων με ειδικές ανάγκες.
Διαφορές στη διεκδίκηση πνευματικών -συγγενικών δικαιωμάτωνΟ δικαιούχος πνευματικού δικαιώματος έχει δικαίωμα να δώσει άδεια για τη χρήση των έργων. Ο δικαιούχος συγγενικού δικαιώματος έχει δικαίωμα να απαιτήσει από τους χρήστες του ηχογραφήματος εύλογη αμοιβή. Σε αντίθεση με το πνευματικό δικαίωμα, όπου η αξία του καθορίζεται από τον δημιουργό, η εύλογη αμοιβή του δικαιούχου συγγενικού δικαιώματος καθορίζεται από την εφαρμοζόμενη διεθνή πρακτική, προσαρμοσμένη στις οικονομικές δυνατότητες της χώρας μας. Το πνευματικό δικαίωμα προστατεύεται σε 200 περίπου χώρες και στην Ελλάδα εκπροσωπείται από την
ΑΕΠΙ. Το συγγενικό δικαίωμα προστατεύεται σε 70 μόνο χώρες, όσες έχουν δηλαδή προσυπογράψει τη Διεθνή Σύμβαση της Ρώμης. Χαρακτηριστική είναι η απουσία των ΗΠΑ από τη λίστα των χωρών στις οποίες προστατεύονται τα συγγενικά δικαιώματα.
Το συγγενικό δικαίωμα με βάση τον νόμο εισπράττεται μόνον από χώρους που μεταδίδουν ηχογραφημένα μουσικά έργα (όχι από χώρους που φιλοξενούν μουσικές παραστάσεις με ζωντανή εκτέλεση των έργων) και μόνον για τα ρεπερτόρια που έχουν προστασία στη χώρα τους (π.χ. το αμερικανικό δεν προστατεύεται). Ενώ το πνευματικό δικαίωμα εισπράττεται από οπουδήποτε εκτελείται δημόσια ένα πνευματικό έργο.
Για την καταπάτηση πνευματικών δικαιωμάτων προβλέπονται ποινικές κυρώσεις και αστική προστασία σύμφωνα με όσα προβλέπει ο Ν.2121/1993 σε συνδυασμό με πρόσφορες διατάξεις του ποινικού και αστικού κώδικα. Αντίστοιχα για τα συγγενικά δικαιώματα ο νόμος προβλέπει αστικές και ποινικές κυρώσεις για τους παραβάτες χρήστες, αλλά δεν δίνει στους δικαιούχους το δικαίωμα να προβούν σε απαγόρευση της χρήσης του ηχογραφημένου έργου, αφού το δικαίωμα αυτό έχει αποκλειστικά ο δημιουργός και δικαιούχος του πνευματικού έργου. Σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ των χρηστών και των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης, το ύψος της εύλογης αμοιβής και οι όροι της πληρωμής καθορίζονται από το μονομελές πρωτοδικείο κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων. Οριστικά περί της αμοιβής αποφαίνεται το αρμόδιο δικαστήριο.
